Imd mission Mausam : भारतीय हवामान शास्त्र विभागाच्या (आयएमडी) १५० व्या स्थापना दिनानिमित्त पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी मंगळवारी 'मिशन मौसम'चा शुभारंभ केला. प्रत्येक हवामान आणि ग्लोबल वार्मिंगला सामोरे जाण्यासाठी देशाला 'स्मार्ट नेशन' बनविण्याच्या उद्देशाने 'मिशन मौसम' सुरू करण्यात आले आहे. राष्ट्रीय राजधानीतील भारत मंडपम येथे आयोजित कार्यक्रमात भाग घेत, पंतप्रधानांनी हवामान प्रतिरोधक आणि हवामान बदल अनुकूलनासाठी आयएमडी व्हिजन -२०४७ दस्तऐवज आणि १५० व्या स्थापना दिनानिमित्त एक स्मारक नाणे देखील जारी केले.
तत्पूर्वी, पंतप्रधानांनी आयएमडीच्या कामगिरीवर आधारित भारत मंडपम येथील प्रदर्शनाला भेट दिली. यावेळी बोलताना पंतप्रधान म्हणाले की, आज आपण भारतीय हवामान खात्याची (आयएमडी) १५० वर्षे साजरी करत आहोत. ही केवळ भारतीय हवामान खात्याचा प्रवास नाही तर आपल्या भारतातील आधुनिक विज्ञान आणि तंत्रज्ञानाचा प्रवास आहे. ते म्हणाले की, आयएमडीने केवळ कोट्यवधी भारतीयांची सेवा केली नाही तर भारताच्या वैज्ञानिक प्रवासाचे प्रतीक बनले आहे.
वैज्ञानिक संस्थांमधील संशोधन आणि नावीन्य पूर्ण करणे हा न्यू इंडियाच्या भावनेचा भाग असल्याचे पंतप्रधान म्हणाले. हवामानाचा सामना करण्यासाठी भारताला 'स्मार्ट नेशन' बनवण्यासाठी आम्ही 'मिशन मौसम' देखील सुरू केले आहे, असे मोदी म्हणाले. मिशन मौसम हे शाश्वत भविष्य आणि भविष्यातील तयारीसाठी भारताच्या वचनबद्धतेचे प्रतीक आहे, असे ते म्हणाले.
मिशन मौसम हा एक महत्वाकांक्षी कार्यक्रम आहे जो भारतीय हवामान शास्त्र विभागाच्या (आयएमडी) अंदाज, मॉडेलिंग आणि माहिती प्रसार क्षमता वाढविण्यासाठी सुरू करण्यात आला आहे. या मोहिमेच्या पहिल्या दोन वर्षांसाठी दोन हजार कोटी रुपयांचे बजेट ठेवण्यात आले आहे. ही मोहीम हवामान निरीक्षण, मॉडेलिंग आणि पूर्वानुमान सेवांमध्ये मोठ्या प्रमाणात गुंतवणूक करेल, ज्याचा थेट फायदा कृषी, हवाई वाहतूक, संरक्षण, आपत्ती व्यवस्थापन, पर्यटन आणि आरोग्य यासारख्या महत्त्वाच्या क्षेत्रांना होईल. सरकारी निवेदनानुसार, मिशन मौसमचे उद्दीष्ट देशात पुरविल्या जाणाऱ्या सर्व हवामान आणि पूर्वानुमान सेवांचा समावेश करणे आहे. २०१२ मध्ये मिशन मॉन्सून सुरू झाल्यानंतर भारताची हवामान अंदाज प्रणाली सुधारण्याच्या दिशेने हे दुसरे मोठे पाऊल आहे. मिशन मॉन्सूनने लांब पल्ल्याच्या हवामानाचा अंदाज सुधारण्यावर लक्ष केंद्रित केले होते.
अत्याधुनिक हवामान निरीक्षण तंत्रज्ञान आणि प्रणाली विकसित करणे, उच्च-रिझोल्यूशन वातावरणीय निरीक्षण, पुढील पिढीचे रडार आणि उपग्रह आणि उच्च-कार्यक्षमतेचे संगणक कार्यान्वित करून उच्च दर्जाची क्षमता प्राप्त करणे हे मिशन मौसमचे उद्दीष्ट आहे. हे हवामान आणि हवामान प्रक्रियेचे आकलन सुधारण्यावर देखील लक्ष केंद्रित करेल, हवेच्या गुणवत्तेची माहिती प्रदान करेल जे दीर्घकालीन हवामान व्यवस्थापन आणि हस्तक्षेप रणनीती तयार करण्यात मदत करेल.
मागणीनुसार पाऊस, गारपीट, धुके अशा हवामानातील काही घटनांचे 'मॅनेजमेंट' करणे आणि त्यानंतर विजेच्या घटनांवर नियंत्रण ठेवण्याचा प्रयत्नही या मोहिमेत केला जाणार आहे. हवामानातील परिणामकारक बदलासाठी क्लाऊड फिजिक्समधील संशोधन बळकट करणे भारतासाठी अत्यंत महत्त्वाचे ठरणार आहे. या दिशेने भारत पुण्यातील भारतीय उष्णकटिबंधीय हवामान शास्त्र संस्थेत (आयआयटीएम) प्रगत क्लाऊड चेंबर उभारत आहे.
क्लाऊड चेंबर हे एक बंद सिलिंडर किंवा ड्रमसारखे उपकरण आहे ज्यामध्ये पाण्याची बाष्प आणि एरोसोल इंजेक्ट केले जातात. यामध्ये आर्द्रता व तापमानाच्या इच्छित परिस्थितीत ढगांचा विकास होतो. पुण्यातील या सुविधेमुळे शास्त्रज्ञांना ढगांचे थेंब किंवा बर्फाच्या कणांपासून तयार होणाऱ्या बीजकणांचा अभ्यास करता येणार आहे.
जगातील अनेक देशांमध्ये मूलभूत क्लाऊड चेंबर आहेत, परंतु त्यांची क्षमता मर्यादित आहे. मिशन मौसम अंतर्गत भारत एक क्लाऊड चेंबर तयार करेल ज्यात संवहन गुणधर्म असतील, जे भारतीय मान्सून ढगांचा अभ्यास करण्यासाठी आवश्यक आहेत. जागतिक स्तरावर अशा संवहनी क्लाऊड चेंबर्सची संख्या फारच कमी आहे.
भारतीय हवामान शास्त्र विभाग (आयएमडी),
भारतीय उष्णकटिबंधीय हवामान शास्त्र संस्था, पुणे
नॅशनल सेंटर फॉर मीडियम रेंज वेदर फोरकास्टिंग, नोएडा
या तीन संस्था 'मिशन मौसम'चे नेतृत्व करणार आहेत.
संबंधित बातम्या