भारताच्या ४४० जिल्ह्यातील भूजल (ग्राउंडवाटर) मध्ये 'नायट्रेट' चे अति प्रमाण आढळले आहे. केंद्रीय भूजल बोर्डाने (CGWB) एक रिपोर्ट जारी करत ही माहिती दिली आहे. बोर्डाने सांगितले की, गोळा केलेल्या नमुन्यांमध्ये २० टक्केहून अधिक 'नायट्रेट' का कन्सन्ट्रेशन आहे. 'नायट्रेट' कंटामिनेशन पर्यावरण आणि आरोग्यासाठी गंभीर चिंतेचा विषय आहे. विशेष करून 'नायट्रोजन' आधारित खतांचा वापर होणाऱ्या भागात स्थिती गंभीर बनते.
'वार्षिक भूजल गुणवत्ता रिपोर्ट - २०२४' मधून समोर आले की, ९.०४ टक्के नमुन्या मध्ये 'फ्लोराइड' ची पातळीही सुरक्षित सीमेहून अधिक होती. तर ३.५५ टक्के नमिन्यात 'आर्सेनिक' घटक आढळले आहे. मे २०२३ मध्ये भूजल गुणवत्ता तपासणीसाठी देशभरात एकूण १५,२५९ ठिकाणे निवडली होती. यापैकी २५ टक्के विहिरींचा (बीआयएस १०५०० नुसार सर्वात अधिक जोखमीचे) सविस्तर अध्ययन केले गेले.
मान्सूनच्या आधी व नंतर ४,९८२ ठिकाणचे भूजल नमूने गोळा केले गेले. रिपोर्टमध्ये आढळले की, पाण्याच्या २० टक्के नमुन्यात नायट्रेटची सांद्रता ४५ मिलीग्राम प्रति लीटर (एमजी/एल) ची मर्यादा ओलांडली आहे. ही मर्यादा जागतिक आरोग्य संघटना (WHO) आणि भारतीय मानक ब्यूरो (BIS) द्वारे पेयजलासाठी निश्चित केली जाते.
राजस्थान, कर्नाटक आणि तामिलनाडूमध्ये ४० टक्केहून अधिक नमुन्यात नायट्रेटची पातळी मर्यादेहून अधिक आहे. तर महाराष्ट्रातील नमुन्यात नायट्रेटची पातळी ३५.७४ टक्के आहे. तेलंगानात २७.४८ टक्के, आंध्र प्रदेशात २३.५ टक्के आणि मध्य प्रदेशात २२.५८ टक्के होते. उत्तर प्रदेश, केरळ, झारखंड आणि बिहारमध्ये कंटामिनेशनचे प्रमाण कमी आढळले होते. अरुणाचल प्रदेश, आसाम, गोवा, मेघालय, मिझोराम आणि नागालँडमधील सर्व नमुने सुरक्षित आढळले होते.
CGWB ने म्हटले की, राजस्थान, मध्य प्रदेश आणि गुजरात सारख्या राज्यात 'नायट्रेट'चा स्तर २०१५ पासून स्थिर आहे. तर उत्तर प्रदेश, तामिळनाडू, आंध्र प्रदेश आणि हरियाणामध्ये २०१७ ते २०२३ पर्यंत कंटामिनेशनमध्ये वाढ झाल्याचे दिसून आले आहे.
हाय 'नायट्रेट' लेवल लहान मुलांना 'ब्लू बेबी सिंड्रोम' सारखे आजार निर्माण करतात. यामुळे हे पाणी पिण्यायोग्य नसते.
अधिक काळ फ्लोराइड आणि आर्सेनिक घटकांच्या संपर्कात राहिल्याने गंभीर आरोग्यविषयक समस्या निर्माण होऊ शकतात. फ्लोराइड घटकापासून फ्लोरोसिस आणि आर्सेनिकच्या घटकापासून कॅन्सर तसेच त्वचा विकार होऊ शकतात.
यूरेनियमच्या सतत संपर्कामुळे किडनीचे विकार होऊ शकतात. राजस्थान, गुजरात, हरियाणा, पंजाब, तामिळनाडू, आंध्र प्रदेश आणि कर्नाटकमधील काही भागात यूरेनियमचे प्रमाण भुजलात अधिक आढळले आहे.
संबंधित बातम्या