धोक्याची घंटा..! देशातील तब्बल ४४० जिल्ह्यातील कूपनलिकांचे पाणी शरीरास घातक, महाराष्ट्रातील कोणत्या जिल्ह्यांचा समावेश?

'वार्षिक भूजल गुणवत्ता रिपोर्ट - २०२४' मधून समोर आले की, ९.०४ टक्के नमुन्या मध्ये 'फ्लोराइड' ची पातळीही सुरक्षित सीमेहून अधिक होती. तर ३.५५  टक्के नमिन्यात 'आर्सेनिक' घटक आढळले आहे. मे २०२३ मध्ये भूजल गुणवत्ता तपासणीसाठी देशभरात एकूण १५,२५९  ठिकाणे निवडली होती. यापैकी २५ टक्के विहिरींचा (बीआयएस १०५०० नुसार सर्वात अधिक जोखमीचे) सविस्तर अध्ययन केले गेले.

सरकारी कर्मचाऱ्यांना खूषखबर! केंद्र सरकारची आठव्या वेतन आयोगाला मंजुरी

WHO आणि BIS मानकांची धोकादायक पातळी -

मान्सूनच्या आधी व नंतर ४,९८२ ठिकाणचे भूजल नमूने गोळा केले गेले. रिपोर्टमध्ये आढळले की, पाण्याच्या २० टक्के नमुन्यात नायट्रेटची सांद्रता ४५  मिलीग्राम प्रति लीटर (एमजी/एल) ची मर्यादा ओलांडली आहे. ही मर्यादा जागतिक आरोग्य संघटना (WHO)  आणि भारतीय मानक ब्यूरो (BIS) द्वारे पेयजलासाठी निश्चित केली जाते. 

कोणत्या राज्यात किती आहे नायट्रेटची पातळी -

राजस्थान, कर्नाटक आणि तामिलनाडूमध्ये ४० टक्केहून अधिक नमुन्यात नायट्रेटची पातळी मर्यादेहून अधिक आहे. तर महाराष्ट्रातील नमुन्यात नायट्रेटची पातळी ३५.७४  टक्के आहे. तेलंगानात २७.४८ टक्के, आंध्र प्रदेशात २३.५ टक्के आणि मध्य प्रदेशात २२.५८ टक्के होते. उत्तर प्रदेश, केरळ, झारखंड आणि बिहारमध्ये कंटामिनेशनचे प्रमाण कमी आढळले होते. अरुणाचल प्रदेश, आसाम, गोवा, मेघालय, मिझोराम आणि नागालँडमधील सर्व नमुने सुरक्षित आढळले होते. 

CGWB  ने  म्हटले की, राजस्थान, मध्य प्रदेश आणि गुजरात सारख्या राज्यात 'नायट्रेट'चा स्तर २०१५ पासून स्थिर आहे. तर  उत्तर प्रदेश, तामिळनाडू, आंध्र प्रदेश आणि हरियाणामध्ये २०१७ ते २०२३ पर्यंत कंटामिनेशनमध्ये वाढ झाल्याचे दिसून आले आहे.

Dream 11 अ‍ॅपचा मालक हर्ष जैनने मुंबईत खरेदी केला १३८ कोटी रुपयांचा फ्लॅट ! जाणून घ्या असं काय आहे खास?

भूजलात मिसळले नायट्रेट, फ्लोराइड आणि यूरेनियम -

• भारतात असे १५ जिल्हे आहेत, जेथे भूजलमध्ये नायट्रेटची उच्च पातळी आढळली आहे. यामध्ये राजस्थानमधील बाडमेर, जोधपूर, महाराष्ट्रातील वर्धा, बुलढाणा, अमरावती,  नांदेड,  बीड,  जळगाव आणि यवतमाळ,  तेलंगाना राज्यातील रंगारेड्डी, आदिलाबाद आणि सिद्दीपेट,  तामिळनाडूमधील विल्लुपुरम, आंध्र प्रदेशमधील पलनाडु आणि पंजाबमधील बठिंडा आदिचा समावेश आहे. रिपोर्टमध्ये म्हटले आहे की, भूजलमध्ये नायट्रेटचे वाढते प्रमाण अधिक सिंचनाचा परिणाम असू शकतो.
• राजस्थान, हरियाणा, कर्नाटक, आंध्र प्रदेश आणि तेलंगानात 'फ्लोराइड' ची अधिक सांद्रता एक मोठी चिंतेचा विषय आहे. यामध्ये म्हटले आहे की, गंगा आणि ब्रह्मपुत्रा नद्यांच्या मैदानी परिसरात आर्सेनिक घटकांचा स्तर अधिक आढळला आहे. अशी राज्ये पश्चिम बंगाल, झारखंड, बिहार, उत्तर प्रदेश, आसाम आणि मणिपूर आहे. पंजाबच्या काही भागात आणि छत्तीसगडमधील राजनांदगाव जिल्ह्यातील पाण्यात आर्सेनिक घटक आढळले होते. 
•  रिपोर्टमधील आणखी एक चिंतेचा विषय म्हणजे अनेक क्षेत्रात यूरेनियमचे प्रमाण अधिक आढळले आहे. राजस्थानमधील ४२ टक्के नमुन्यात आणि पंजाबमधील ३० टक्के नमुन्यात यूरेनियम कंटामिनेशन आढळले आहे. 

आपल्या आरोग्यास का धोकादायक आहेत हे घटक?

हाय 'नायट्रेट' लेवल लहान मुलांना 'ब्लू बेबी सिंड्रोम'  सारखे आजार निर्माण करतात. यामुळे हे पाणी पिण्यायोग्य नसते. 

अधिक काळ फ्लोराइड आणि आर्सेनिक घटकांच्या संपर्कात राहिल्याने गंभीर आरोग्यविषयक समस्या निर्माण होऊ शकतात. फ्लोराइड घटकापासून फ्लोरोसिस आणि आर्सेनिकच्या घटकापासून कॅन्सर तसेच त्वचा विकार होऊ शकतात.

यूरेनियमच्या सतत संपर्कामुळे किडनीचे विकार होऊ शकतात. राजस्थान, गुजरात, हरियाणा, पंजाब, तामिळनाडू, आंध्र प्रदेश आणि कर्नाटकमधील काही भागात यूरेनियमचे प्रमाण भुजलात अधिक आढळले आहे.