vishalgad history : विशाळगडावरचा बाबा कोण? दर्गा कोणाचा? प्रसिद्ध लेखक विश्वास पाटील यांनी सांगितली खरी हकीगत
History of Vishalgad : विशाळगडावरचा बाबा कोण? तो दर्गा कोणाचा? ब्रिटिश कागदपत्रातले पुरावे काय म्हणतात, यावर विश्वास पाटील यांनी सविस्तर पोस्ट करत माहिती दिली आहे.
कोल्हापूर जिल्ह्यात विशाळगडावर हिंदुत्ववादी संघनांच्या कार्यकर्त्यांकडून झालेल्या हिंसाचारानंतर राज्याचं राजकारण चांगलच तापलं आहे. या पार्श्वभूमीवर प्रसिद्ध मराठी लेखक आणि माजी आयएएस अधिकारी विश्वास पाटील यांनी आपली भूमिका मांडली आहे. विशाळगडावरचा बाबा कोण? तो दर्गा कोणाचा? रेहानचा की मलिक उतगुजारचा? खरी हकीगत काय आहे आणि ब्रिटिश कागदपत्रातले पुरावे काय म्हणतात, यावर विश्वास पाटील यांनी सविस्तर पोस्ट करत माहिती दिली आहे.
विश्वास पाटील लिहितात,'१८८६ साली ब्रिटिशांनी आपल्या गॅझेटमध्ये पान क्रमांक ३२२ वर प्रसिद्ध केल्याप्रमाणे तेव्हाच्या विशाळगडावर १७ फूट लांब, पंधरा फूट रुंद आणि आठ फूट उंचीचा दर्गा होता. त्याची देखरेख करण्यासाठी ब्रिटिश सरकारकडून नऊ पाउंड म्हणजेच त्यावेळीच्या दरानुसार ९० रुपयांचा खर्च केला जात असे. हा दर्गा हजरत मलिक रेहान पीर यांचा आहे. तिथे दरसाल उरूस भरतो. त्या उरसाला ३०० ते ४०० भाविक हजर असतात. या जागृत ठिकाणाला मुसलमान तसेच हिंदू भाविकही भेट देतात अशा स्पष्ट नोंदी आहेत.'
इथे पूर्वी पंतप्रतिनिधींचा वाडा होता. तसेच भोज राजाने ६४०० स्क्वेअर फुटांचा एक तलाव बांधला होता. शिवाय अर्धचंद्राच्या आकाराचा १७ बाय १५ बाय ८ फुटांचा आणखी एक तलाव आहे. हा दुसरा तलाव रामचंद्रपंत अमात्य यांनी बांधून घेतला होता, अशी माहिती विश्वास पाटील यांनी सोशल मीडियाद्वारे दिली आहे.
येथील लोककथानुसार इसवी सन १००० पर्यंत विशाळगडावर भोज या हिंदू राजाचे राज्य होते. त्याचे नाव तलावाच्या भिंतीवर कोरलेले आहे. तसेच मशिदीच्या भिंतीवर ही इमारत मलिक रेहान पीर यांच्या स्मरणार्थ बांधली गेल्याची नोंद आहे. त्याच आशयाचा एक पर्शियन शिलालेख सुद्धा पूर्वी तिथे कोरला गेला आहे. त्याचे इंग्रजी भाषांतर पुढील प्रमाणे. “A Maratha king named Bhoj held the fort. I, Malik Rehan, came and six times besieged it without success. In the seventh siege I took it.” (भोज नावाचा मराठा राजा या किल्ल्यावर राज्य करत होता. माझे नाव मलिक रेहान. मी स्वतः या किल्ल्याला एकूण सहा वेळा वेढा घातला होता. मात्र तरीही हा किल्ला मला जिंकता आला नाही. जेव्हा मी सातव्यांदा वेढा घातला, तेव्हा मला हा किल्ला जिंकण्यामध्ये यश मिळाले). पर्शियन शिलालेखाचे इंग्रजी भाषांतर पन्हाळ्यावर राहणारे कोल्हापूरचे तेव्हाचे ब्रिटिश पोलिटिकल एजंट कर्नल जे डब्ल्यू वेस्टन यांनी केलेले आहे. याच वेळी दौलत बुर्जाबाबत आणखी एक शिलालेख आहे. त्याचे भाषांतर इंग्रजांनी केलेले आहे. त्यात सदभावना, सदविचार याबाबतच वर्णन आहे. त्या दौलतबुरुजाच्या शिलालेखात अन्य महत्वाची अशी ऐतिहासिक माहिती काही नाही.
मुसलमानांना या किल्ल्यावरचा ताबा राखता आला नाही. साधारण १४५३ मध्ये अल्लाउद्दीन खान बहामनी याच्या मलिक उत्तजार नावाच्या सरदाराने विशाळगडावर हल्ला चढवला होता. मात्र शंकरराव मोरे नावाच्या एका सरदाराबरोबर जंगलामध्ये त्या दोघांचे घनघोर युद्ध झाले. सरदार मोरेने मलिकसह त्याच्या सैन्याचे तुकडे तुकडे केले. त्यानंतर शंकररावचा पराभव मोहम्मद गवान नावाच्या आणखी एका बहामनी सरदाराने केला. पुढे बहामणी घराण्याचा नाश झाल्यावर १४८९ मध्ये विशाळगड हा विजापूरकरांच्या ताब्यात गेला. तेव्हापासून पुढे सलग पावणे दोनशे वर्षे तो विजापूरकरांकडे होता.
शिवाजी महाराजांनी विशाळगड उर्फ खेळणा हा किल्ला १६५९ मध्ये जिंकला होता. लगेच दोन वर्षांनी म्हणजे १६६१ मध्ये विजापूरच्या फाजीलखान नावाच्या सरदाराच्या नेतृत्वाखाली हजारो विजापुरी सैनिक दीर्घकाळ वेढा देऊन बसले होते. जेव्हा त्या अयशस्वी वेढ्याची फौज जिथे उतरली होती. तिला बादशहाचा माळ म्हणतात.
मराठी भाषेत ‘सह्याद्री’ नावाचा जोगळेकरांचा ग्रंथ खूप प्रसिद्ध आहे. त्यामध्ये त्यांनी केलेल्या नोंदीनुसार मलिक उत्तजार याला बाजूच्या जंगलामध्ये सरदार मोरेने फसवून(शंकररावचे आडनाव मोरे की शिर्के यामध्ये इतिहासकारात मतभिन्नताआहे ) अशा ठिकाणी नेले की, ते पाचसहा हजार सैनिक अनेक दिवस अन्न अन्न करत जंगलात उपाशी मरत होते. एके रात्री मोरेच्या सैनिकांनी त्या सर्वांची कत्तल केली. जिथे मलिक उत्तजार मरण पावला. ज्या दगडावर त्याचे रक्त सांडले. त्या दगडाची पूजा केल्यावर तो बाबा गुराख्यांना व गावकऱ्यांना पावतो अशी या परिसरातील स्थानिक लोकांची श्रद्धा झाली. म्हणून आजूबाजूच्या इथल्याच रयतेने तो पाषाण विशाळगडावर आणला व तोच बाबा म्हणजे आताच्या मशिदीतील बाबा.
१८८१ सालच्या ब्रिटिश गॅझेटमध्ये दर्ग्याची नोंद
अर्थातच हा दर्गा रेहान बाबांचा आहे की, मलिकचा याविषयी संशोधन व्हायला हवे. मात्र १८८१ ला सुद्धा दर्गा अस्तित्वात असल्याचे व १८८१ च्या जनगणनेनुसार गडावर फक्त १२१ लोक राहत होते अशी नोंद आहे. तिथे दोन्ही धर्मांचे लोक राहत होते.
अतिक्रमण हटवण्याच्या नावाखाली अतिरेकीपणा नकोः विश्वास पाटील
कोणत्याही किल्ल्यावर फाजील अतिक्रमणे होऊ नयेत असे मत विश्वास पाटील यांनी व्यक्त केले. पण सर्व संबंधित जाती, धर्मीयांनी हा विषय भावनेचा न करता शास्त्रोक्त पद्धतीने, कागदपत्रे व मापे घेऊन, अतिक्रमणांची तारीख व अस्तित्व नक्की करावे. पण अतिक्रमणाच्या नावाखाली अतिरेकीपणा करू नये. कोणीही स्वतःच्या महत्वकांक्षांना खतपाणी घालण्यासाठी धार्मिक किंवा जातीय तेढ वाढवू नये, असं विश्वास पाटील यांनी म्हटले आहे.
पन्हाळ्याच्या वेढ्यामध्ये शिवा काशिद यांच्या आधी नेताजी पालकरांच्या नेतृत्वाखाली सिद्धी वाह वाह हा शिवरायांच्या हिंदवी स्वराज्यासाठी कामी आलेला पहिला मुस्लिम धर्मिय हुतात्मा होता. विजापूरचा सिकंदर बादशहा हा स्वतःला सरस्वतीचा पुत्र मानायचा. तो स्वतः नृत्य शिकला होता . त्याने नवरसपूर नावाचे नवे ठिकाण तयार करून हिंदू गायनकला, शिल्पकला, चित्रे व्रंदीगत होण्यासाठी खूप प्रयत्न केले होते. त्यासाठी तेव्हाच्या कट्टरपंथीय मुसलमानांकडून छळही सहन केला होता.
इतिहास व संस्कृतीचे सखोल स्तरही समजून घेणे आवश्यक
महत्त्वाची गोष्ट म्हणजे १६३० पर्यंत विशाळगड जहागिरी हा सातारा जिल्ह्याचा म्हणजेच सातारच्या राजधानी खालील भाग होता . १६३१ च्या वारणेच्या तहानुसार तो कोल्हापुराकडे आला. १८४४ मध्ये पन्हाळ्यावरचा आपला वाडा सोडून पंतप्रतिनिधी शाहूवाडीतील मलकापूर या ठिकाणी राहायला आले, अशी माहिती विश्वास पाटील यांनी लिहिली आहे.
डॉक्टर बाबासाहेब आंबेडकर यांनी भारताची घटना लिहिताना सर्वधर्मसमभावाचे तत्त्व अंगीकारले आहे. कोल्हापूर परिसर ही छत्रपती शाहू राजांच्या प्रागतिक विचाराचा भाग आहे. त्यामुळे सर्वांनीच विशाळगडासारख्या निर्माण झालेल्या नाजूक समस्यांचे निराकरण भावनेच्या आहारी न जाता सामंजस्याने करणे खूप गरजेचे असल्याचे मत विश्वास पाटील यांनी व्यक्त केले. गावे बांधायला आणि समाजाची उभारणी करायला अनेक पिढ्याना अनेक शतके खर्ची घालावी लागतात. ती जाळायला फारसा वेळ आणि बुद्धी खर्च करावी लागत नाही, असं पाटील यांनी लिहिलं आहे.
