गणेश चतुर्थी हा हिंदू धर्मातील एक प्रमुख सण आहे. गणपती बाप्पाचा जन्मदिवस म्हणून गणेश चतुर्थी हा सण साजरा केला जातो.

गणेश चतुर्थीची तिथी सर्वत्र सारखी असते. मात्र, हा उत्सव देशभरात वेगवेगळ्या पद्धतीनं साजरा केला जातो. गणेश चतुर्थीला घरोघरी बाप्पांचे आगमन होतं. कोणी दीड दिवस, कोणी पाच दिवस, कोणी सात दिवस, कोणी ९ दिवस तर कोणी ११ दिवस गणपती बाप्पाची घरात प्रतिष्ठापना करून त्याची मनोभावे सेवा करतात व शेवटच्या दिवशी मूर्तीचं विसर्जन केलं जातं. सार्वजनिक आणि घरगुती अशा दोन्ही पद्धतीनं हा उत्सव साजरा केला जातो.

यंदा गणेश चतुर्थी सोमवार, ७ सप्टेंबर रोजी आहे. १७ तारखेला अनंत चतुर्दशीला या उत्सवाची सांगता होईल.

प्राणप्रतिष्ठा: घरी आणलेल्या बाप्पांच्या मूर्तीची विधीवत प्राणप्रतिष्ठा केली जाते. षोडशोपचार पूजा: गणेशाला अर्पण केलेली पूजा. आरती: देवाला मनोभावे दिली जाणारी आर्त हाक. आरतीच्या माध्यमातून देवाचा महिमा गायला जातो. त्याचं गुणवर्णन केलं जातं. विसर्जन: उत्सवाच्या शेवटच्या दिवशी मूर्ती पाण्यात विसर्जित करण्याचा विधी.

श्री गणेशाची अनेक नावे आहेत. त्याला गणपती, विनायक, लंबोदर, वक्रतुंड, सुखकर्ता, दु:खहर्ता, विघ्नहर्ता अशा नावांनी ओळखलं जातं. गणपती ही विद्येची देवता मानली जाते. गणेशाच्या कृपेने आपल्या आयुष्यातील सर्व विघ्ने दूर होतात, असं मानलं जातं. गणेशोत्सव हा सर्वांना एकत्र आणणारा सण आहे.

भारतात गणेशोत्सव जवळपास सर्वच राज्यांत साजरा केला जातो. मात्र, प्रामुख्यानं महाराष्ट्र, कर्नाटक, आंध्र प्रदेश, तेलंगण, तामिळनाडू आणि गोवा इथं हा उत्सव मोठा असतो. मुंबई भव्य सार्वजनिक मिरवणुका आणि मोठ्या देखाव्यांमुळे हा उत्सव आकर्षणाचा केंद्रबिंदू ठरतो.

गणपतीचे आवडता पदार्थ मोदक आहे. त्यामुळं गणपतीच्या दिवसांत घरोघरी मोदक बनविले जातात. त्यात गव्हाच्या पीठाचे, तांदळाचे असे वेगवेगळ्या प्रकारचे मोदक असतात. याशिवाय, गूळ आणि नारळापासून बनवलेले गोड पदार्थ देखील गणपतीला नैवेद्य म्हणून अर्पण केले जातात. बेसन, नारळ किंवा रवा यांसारख्या विविध पदार्थांनी बनवलेले गोड लाडू आणि पुरणपोळी हे पदार्थ देखील गणेशोत्सवात बनवले जातात.

लालबागचा राजा, मुंबईचा राजा, जीएसबी, अंधेरीचा राजा असे काही मुंबईतील गणेशोत्सव भाविकांच्या आकर्षणाचे केंद्रबिंदू आहेत. तर, पुण्यात दगडूशेठ गणपती, कसबा गणपती हे उत्सव प्रसिद्ध आहेत.

आपल्या घरी गणेशाची प्रतिष्ठापना करून हा उत्सव साजरा करता येतो. ते शक्य नसेल तर सार्वजनिक उत्सवांमध्ये सहभागी होऊन, तिथल्या आरतीला आणि प्रार्थनेला उपस्थित राहून व मंडळाच्या भक्तांना विविध सेवा देऊन या उत्सवात सहभाग नोंदवता येतो.

गणेशोत्सवाच्या काळात महाराष्ट्रातील बहुतेक शाळा पाच ते सहा दिवस बंद असतात. इतर शाळांना उत्सवाच्या पहिल्या आणि शेवटच्या दिवशी सुट्टी असते.

होय. पर्यावरणावर होणारा परिणाम कमी करण्यासाठी पर्यावरणपूरक उत्सव आवश्यक आहेत. गणेश मूर्ती आणताना त्या प्लास्टर ऑफ पॅरिस ऐवजी मातीच्या असाव्यात याची काळजी घ्या. रासायनिक रंग टाळा. नैसर्गिक सजावट निवडा. जलप्रदूषण कमी करण्याचा प्रयत्न करा.

मिरवणुकीदरम्यान स्थानिक पोलिसांच्या मार्गदर्शक सूचनांचे पालन करा. पर्यावरणीय पद्धती लक्षात ठेवा. मोठ्या उत्सवात सहभागी होताना स्वत:ची काळजी घ्या. गर्दीपासून दूर राहा. अपघात टाळण्यासाठी सुरक्षा उपायांबद्दल जाणून घ्या.